Ở miền Nam nước Ý có một thành phố nhỏ tên Lecce, nổi tiếng với kiến trúc baroque vàng óng và những con đường lát đá vôi rực nắng. Nhưng điều đáng chú ý nhất của Lecce lại không nằm trên mặt đất.
Nó nằm bên dưới.
Ngay dưới những bước chân của du khách, một thế giới ngầm đã tồn tại suốt hơn 2.000 năm. Không biển chỉ, không bảng tên, không quảng bá. Chỉ có những ai tình cờ bước xuống — hoặc những nhà khảo cổ kiên nhẫn — mới phát hiện ra: Lecce có một thành phố ngầm mà phần lớn người Ý còn chưa biết đến.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Salento và nhóm địa vật lý do G. Leucci chủ trì đã sử dụng radar xuyên đất để khảo sát khu vực nhà thờ chính tòa Lecce. Kết quả, họ phát hiện những cấu trúc chôn sâu đến ba tầng bên dưới, với tường đá, hành lang, và dấu tích nền móng có niên đại từ thời tiền La Mã — khoảng thế kỷ thứ VIII trước Công nguyên.
Trong bóng tối ẩm lạnh của lòng đất, họ tìm thấy tàn tích của hệ thống dẫn nước cổ, hầm mộ, và những đoạn đường vòm dường như từng được sử dụng như nơi cư trú tạm thời trong thời kỳ chiến tranh. Có cả những phiến đá khắc chữ Latin và Hy Lạp đã bị chôn vùi qua nhiều lớp đô thị.
Thành phố Lecce hiện đại đã được xây dựng chồng lên các tầng lịch sử này. Và cứ mỗi lần sửa chữa hệ thống nước, đường ống, hay hầm ngầm, người ta lại vô tình cắt vào một lớp quá khứ khác. Đó là lý do thành phố không công bố hết mọi phần đã phát hiện. Chúng quá mong manh để phơi bày.
Dù vậy, có một điều chắc chắn: Lecce không chỉ là một thành phố, mà là nhiều thành phố nằm lồng vào nhau theo thời gian. Mỗi tầng là một thời đại — từ Messapi, La Mã, Trung cổ đến thời Baroque.
Nhưng điều kỳ lạ hơn cả là: những tàn tích ấy vẫn còn sống — không phải như di tích du lịch, mà như phần cơ thể bị lãng quên của một thành phố còn đang hoạt động. Người dân sống trên đó. Xe cộ chạy qua trên trần của một nghĩa địa cổ. Và đôi khi, một hố sụt, một trận mưa lớn, hay một dự án xây dựng lại làm lộ ra thêm một đoạn lịch sử.
Không bảng chỉ dẫn nào cho biết dưới chân bạn đang là nơi từng có người La Mã trú ẩn. Không có ứng dụng nào báo rằng bạn đang đứng ngay trên một đoạn đường thủy 2.300 năm tuổi.
Có những thành phố mà phần thật nhất không nằm trên bản đồ, mà nằm trong ký ức bị chôn vùi. Lecce là một nơi như vậy.
Và nó khiến người ta phải tự hỏi: còn bao nhiêu thành phố như thế nữa — ngay dưới nơi ta vẫn đi lại hằng ngày?