Bạn đã bao giờ quay đầu lại chỉ vì cảm thấy có ánh mắt phía sau?
Và rồi… có thật một người nào đó đang nhìn bạn?
Cảm giác ấy, khó gọi tên nhưng rất rõ ràng. Như một luồng điện nhẹ chạy dọc sống lưng, một cái gì đó âm thầm xâm nhập vào vùng nhận thức mà ta không biết gọi là gì. Nó không hẳn là sợ, cũng không hoàn toàn là tưởng tượng.
Thực ra, khoa học đã đặt tên cho hiện tượng này: “cảm giác bị nhìn” (psychic staring effect). Từ hơn 100 năm trước, các nhà tâm lý học đã thử nghiệm để xác minh xem hiện tượng này là thật hay chỉ là ngẫu nhiên. Kết quả ban đầu khá nhạt nhòa — tỉ lệ “đoán đúng” không khác gì tung đồng xu. Nhưng có một điều các nghiên cứu này bỏ sót: não người không cần nhìn thẳng để nhận ra ánh mắt.
Hệ thống thị giác của chúng ta cực kỳ nhạy với ánh mắt — thậm chí là góc nhìn của người khác. Trẻ sơ sinh mới vài ngày tuổi đã biết phân biệt khi nào có ai đang nhìn mình. Não người sở hữu những vùng chuyên nhận diện ánh mắt và hướng nhìn, hoạt động mạnh mẽ đến mức chỉ cần một đôi mắt vẽ trên tường cũng có thể khiến bạn hành xử chuẩn mực hơn — hiện tượng gọi là “hiệu ứng ánh mắt theo dõi”.
Nhưng nếu bạn không nhìn thấy ai đang nhìn mình, làm sao não lại phát hiện được?
Câu trả lời nằm ở thị giác ngoại biên — phần nhìn “ngoài rìa” tầm mắt. Dù bạn không tập trung vào ai đó, võng mạc vẫn ghi nhận chuyển động, hướng nhìn, tương phản ánh sáng… và não sẽ xử lý tín hiệu đó để đưa ra phán đoán. Cảm giác bị nhìn có thể không phải là một tín hiệu rõ ràng, mà là một cảnh báo mờ nhòe từ hệ thống phát hiện nguy cơ trong não — thứ đã tiến hóa suốt hàng triệu năm để giúp con người không bị rình rập.
Điều thú vị là cảm giác này mạnh hơn khi ánh mắt xuất phát từ phía sau, nơi bạn hoàn toàn không có thông tin thị giác trực tiếp. Và đó cũng là lúc trí tưởng tượng bắt đầu nhảy vào, chắp vá các manh mối mờ nhạt thành… một sự hiện diện rõ ràng.
Không phải ai cũng có cảm giác ấy. Nhưng một số người nhạy hơn — có thể do hệ thần kinh cảnh giác cao hơn bình thường, hoặc có trải nghiệm cá nhân khiến não họ ưu tiên cảnh báo sớm.
Tất nhiên, khoa học vẫn chưa xác nhận một “giác quan thứ sáu”. Nhưng thực tế là: chúng ta đang sử dụng năm giác quan hiện có theo những cách phức tạp hơn nhiều so với ta nghĩ. Và cảm giác bị nhìn, có thể chỉ là một sản phẩm phụ của hệ thống cảnh giới ấy — như một chiếc radar ngầm luôn quét quanh, dù ta không yêu cầu.
Thế nên lần sau nếu bạn cảm thấy ai đó đang nhìn mình, có thể đừng vội gạt đi. Có khi… chính cơ thể bạn đã phát hiện điều đó trước cả khi bạn kịp quay đầu.