Nếu bạn cầm trên tay một thanh bơ nặng 200g, hãy tưởng tượng rằng khối lượng ấy đang hiện diện trong chính cơ thể bạn, nhưng không thuộc về bạn. Đó là số vi khuẩn đang sống cùng ta, âm thầm hoạt động từng giây từng phút.
Nghe qua có vẻ rờn rợn. Chúng ta thường gắn “vi khuẩn” với mầm bệnh, với nhiễm trùng. Nhưng phần lớn trong số hàng nghìn tỷ cá thể kia lại không hề có ý định làm hại. Ngược lại, chúng là những cộng sự cần thiết đến mức, nếu thiếu chúng, cơ thể người sẽ trở nên khập khiễng.
Phần lớn trong 200g này nằm trong ruột già. Mỗi bữa ăn giàu chất xơ bạn nuốt vào, con người không đủ enzyme để xử lý. Nhưng vi khuẩn ruột lại làm được: chúng biến chất xơ thành các axit béo chuỗi ngắn, nuôi dưỡng chính tế bào ruột của bạn, đồng thời gửi tín hiệu điều hòa miễn dịch và chuyển hóa năng lượng. Nói cách khác, bạn cho chúng thức ăn, và chúng trả lại năng lượng cùng sự bảo vệ.
Không chỉ vậy, một số cộng sự li ti này còn sản xuất vitamin K và vài loại vitamin nhóm B. Khi bạn nghĩ rằng mình tự tạo ra những phân tử nuôi sống bản thân, sự thật là một phần chúng đến từ những “người bạn đồng hành” sau rốn.
Điều bất ngờ hơn: ruột và não nói chuyện với nhau. Vi khuẩn ruột ảnh hưởng đến hormone, chất dẫn truyền thần kinh, thậm chí đến cách bạn cảm thấy. Có những thí nghiệm cho thấy khi thay đổi hệ vi sinh, hành vi của động vật cũng đổi khác. Nghe như khoa học viễn tưởng, nhưng đó là trục ruột–não: một mạng lưới tín hiệu âm thầm mà hầu hết chúng ta chưa từng nghĩ đến.
Và rồi có bằng chứng khó chối cãi: với bệnh nhân nhiễm Clostridioides difficile tái phát, kháng sinh nhiều lần cũng không cứu nổi. Nhưng khi các bác sĩ cấy lại hệ vi sinh từ người khỏe mạnh, hơn 80% ca khỏi hẳn. Thay đổi vi khuẩn → thay đổi số phận bệnh.
Từ một chi tiết nhỏ, ta thấy rõ nghịch lý: cơ thể bạn không hoàn toàn là của bạn. 200g ấy là một khu vườn cộng sinh, nơi cái “tôi” hòa lẫn với vô số sinh vật khác. Nếu ta nuôi chúng bằng rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, thực phẩm lên men, nếu ta ngủ đủ và biết giữ cân bằng, khu vườn ấy sẽ nở hoa. Còn nếu lạm dụng kháng sinh hay chỉ nuôi bằng đồ chế biến sẵn, khu vườn sẽ nghèo nàn, kéo theo chính sức khỏe của ta.
Có lẽ, lần tới khi nghĩ về bản thân, bạn sẽ nhớ đến 200g cộng sự đang im lặng làm việc sau rốn. Bạn không chỉ là “tôi”, bạn là cả một hệ sinh thái. Và hệ sinh thái đó, như mọi khu vườn, luôn chờ được chăm sóc.