Có một kiểu nói dối mà không ai phát hiện, không ai bị hại, thậm chí chẳng ai quan tâm. Nhưng có một thứ lại không chịu bỏ qua: lòng tự trọng.
Trong một căn phòng im lặng, một người đàn ông lắc viên xúc xắc. Không ai thấy mặt số, chỉ anh ta biết. Nếu nói số càng cao, anh sẽ được nhiều tiền hơn.
Nhưng những người có testosterone cao lại thường nói… thật.
Lý do không như bạn nghĩ.
Testosterone từ lâu được gán cho vai trò “hormone của nam tính”. Nó gợi nhắc đến cơ bắp, cạnh tranh, háo thắng, đôi khi là hung hăng và bốc đồng. Có người còn gọi nó là “nhiên liệu” cho bản lĩnh đàn ông. Nhưng trong một thí nghiệm nổi tiếng tại Đức năm 2012, nó lại cho thấy một mặt trái hoàn toàn bất ngờ: thúc đẩy sự trung thực, ngay cả khi chẳng ai yêu cầu.
Các nhà nghiên cứu đã tuyển hàng trăm người đàn ông và chia họ thành hai nhóm. Một nhóm được bôi testosterone thật, nhóm kia dùng giả dược. Sau đó, họ tham gia trò chơi đơn giản: lắc xúc xắc trong cốc, tự xem kết quả, rồi khai báo lại. Càng khai số cao, họ càng nhận được nhiều tiền. Không ai có thể kiểm tra họ nói đúng hay không.
Nếu nhìn từ góc độ sinh tồn, dối trá là lựa chọn hợp lý. Không hậu quả, không rủi ro. Nhưng nhóm được tăng testosterone lại có xu hướng khai… đúng. Không phải tất cả, nhưng tỷ lệ dối trá thấp hơn rõ rệt. Họ từ chối nói dối để kiếm thêm tiền – dù chỉ cần nói khác một con số.
Lý do được đưa ra không liên quan đến đạo đức, mà liên quan đến thứ khó đo lường hơn: cảm giác tự hào. Testosterone không khiến người ta vị tha hơn, nhưng có vẻ khiến họ “muốn làm điều đúng” để giữ hình ảnh về chính mình. Không phải với người khác. Với chính họ.
Năm 2018, một nhóm nghiên cứu khác cố gắng lặp lại thí nghiệm này với quy mô lớn hơn. Kết quả không quá rõ ràng, nhưng khi phân tích tổng hợp cả hai nghiên cứu, hiệu ứng vẫn giữ nguyên: testosterone dường như làm giảm hành vi gian dối trong bối cảnh riêng tư. Tức là khi chỉ có một mình, họ vẫn muốn trung thực.
Một cách hình tượng, testosterone không chỉ là ngọn lửa bên ngoài mà còn là chiếc gương bên trong. Nó không ép người đàn ông phải lương thiện, nhưng khiến họ thấy xấu hổ nếu đánh mất hình ảnh mà họ muốn giữ: một người đáng tự hào trong mắt… chính mình.
Tất nhiên, không thể đơn giản hóa mọi hành vi chỉ bằng một hormone. Có những tình huống testosterone liên quan đến sự hung hăng, ích kỷ, hoặc giảm lòng trắc ẩn, đặc biệt trong môi trường cạnh tranh hoặc có phần thưởng. Nhưng trong một khoảnh khắc yên tĩnh, không ai đánh giá, không ai chứng kiến – chính hormone ấy lại đóng vai trò như một người giữ cửa cho lòng tự trọng.
Có thể vì thế mà trong thế giới đàn ông, nơi cái tôi được hun đúc bằng hành động và kết quả, testosterone không chỉ là nguyên liệu của tham vọng. Nó còn là rào chắn âm thầm, không cho phép họ gian dối khi không ai ép họ phải thật thà.
Đó không phải là sự trung thực để được tán thưởng. Đó là một kiểu không trung thực… với chính bản thân.
Có lẽ testosterone không khiến đàn ông mạnh mẽ vì nó đẩy họ tiến lên, mà vì nó kéo họ lại đúng lúc họ sắp đánh mất mình.
Không phải với người khác. Với chính mình.