Nước Mỹ tuyên bố độc lập vào năm 1776. Tính đến nay mới chỉ 249 năm trôi qua. Vậy mà ngoài đại dương lạnh giá, có một sinh vật đã lặng lẽ tồn tại lâu hơn cả quãng thời gian ấy. Đó là cá mập Greenland, loài được coi là động vật có xương sống sống thọ nhất trên Trái Đất.
Cá mập Greenland (Somniosus microcephalus) sống ở vùng biển băng giá Bắc Đại Tây Dương và Bắc Băng Dương. Chúng dài tới 6–7 mét, nặng hơn một tấn, nhưng di chuyển chậm rãi, thường chỉ khoảng 1 km/giờ. Trong cái lạnh sâu thẳm ấy, chúng ẩn mình như bóng ma, ít khi bị con người bắt gặp. Chính sự chậm chạp này lại là chìa khóa cho tuổi thọ phi thường.
Năm 2016, các nhà khoa học đã gây chấn động khi công bố nghiên cứu về tuổi của loài cá này. Họ sử dụng đồng vị phóng xạ carbon-14 trong thấu kính mắt – một mô đặc biệt không tái tạo, lưu giữ dấu ấn từ khi cá mập chào đời. Kết quả cho thấy nhiều cá thể có tuổi trên 250 năm, thậm chí có con ước tính khoảng 392 năm. Nghĩa là nếu nó sinh ra từ những năm 1600, nó đã tồn tại trước khi Mỹ ra đời, và còn sống đến tận thế kỷ 21.
Tuổi thọ khổng lồ này gắn liền với một vòng đời khác thường. Cá mập Greenland trưởng thành rất muộn, thường phải 150 năm mới đến tuổi sinh sản. Chúng mang thai khoảng 8–18 con non, nhưng vì môi trường khắc nghiệt, tốc độ phát triển chậm khiến quần thể duy trì ở mức ổn định hàng trăm năm. Trong thế giới tự nhiên, sự chậm chạp này chính là bí quyết kéo dài thời gian.
Sự so sánh với lịch sử nước Mỹ làm người ta rùng mình. Trong khi một quốc gia lớn đã trải qua độc lập, nội chiến, công nghiệp hóa, hai cuộc thế chiến, kỷ nguyên vũ trụ và internet chỉ trong hơn hai thế kỷ, thì một cá thể cá mập Greenland có thể đã lặng lẽ bơi dưới lớp băng từ trước cả khi George Washington ra đời. Nó không chứng kiến sự kiện lịch sử theo cách của con người, nhưng nó mang trong mình một chiều dài thời gian vượt khỏi trí tưởng tượng thường nhật.
Tất nhiên, việc xác định tuổi của cá mập Greenland vẫn còn sai số, với khoảng dao động vài chục năm. Nhưng ngay cả trong mức tối thiểu, những con cá này vẫn thọ gấp nhiều lần loài người. Trong khi tuổi thọ trung bình của con người chỉ khoảng 70–80 năm, thì chúng có thể sống gấp bốn, năm lần như vậy.
Điều này cũng gợi cho khoa học câu hỏi: liệu bí mật về tuổi thọ cực đại của chúng – nhịp trao đổi chất chậm, gen chịu lạnh, sự tái tạo tế bào đặc biệt – có thể hé lộ điều gì cho nghiên cứu kéo dài tuổi thọ của con người?
Nghĩ về cá mập Greenland cũng là nghĩ về thời gian ở một thang đo khác. Với chúng, 200 năm chỉ là một nửa đời. Còn với chúng ta, 200 năm đủ để dựng nên và thay đổi cả một nền văn minh. Có lẽ chính sự tương phản ấy khiến câu chuyện về loài cá này hấp dẫn: nó buộc ta nhận ra con người chỉ là những sinh vật sống nhanh, bùng nổ rồi vụt tắt, trong khi ngoài kia có những sinh linh lặng lẽ kéo dài sự tồn tại qua nhiều thế kỷ.