Trái tim cá voi xanh nặng khoảng 180 kg, to bằng cả một người trưởng thành. Người ta hình dung rằng một cỗ máy khổng lồ như vậy hẳn phải hoạt động liên tục, đập mạnh và dồn dập để duy trì sự sống cho cơ thể dài tới 30 mét. Thế nhưng, sự thật lại hoàn toàn ngược lại. Có lúc, trái tim khổng lồ ấy chỉ đập hai lần trong một phút – chậm đến mức tưởng như nó đang ngừng lại.
Các nhà khoa học tại Đại học Stanford đã lần đầu tiên gắn cảm biến lên một con cá voi xanh ngoài khơi California để đo nhịp tim thực tế của nó. Kết quả khiến họ bất ngờ. Khi lặn sâu kiếm ăn, nhịp tim của cá voi giảm mạnh, có lúc chỉ còn 2–4 nhịp mỗi phút, trung bình khoảng 4–8. Đó là một trong những nhịp tim chậm nhất từng được ghi nhận ở động vật có vú. Và khi cá voi trồi lên mặt nước để hít thở, nhịp tim của nó lại tăng vọt, từ 25 đến gần 40 lần mỗi phút, gần sát giới hạn sinh lý có thể đạt được.
Tại sao lại có sự chênh lệch cực đoan ấy? Câu trả lời nằm ở chiến lược sinh tồn của cá voi xanh. Khi lặn sâu hàng trăm mét, nó phải giữ hơi thở trong thời gian dài. Cách duy nhất để tiết kiệm oxy là làm chậm nhịp tim, dồn máu ưu tiên cho những cơ quan quan trọng nhất: não và tim. Các cơ quan khác gần như bước vào trạng thái “ngủ đông tạm thời”. Còn khi trồi lên mặt nước, cá voi cần nhanh chóng trao đổi khí, nạp đầy oxy cho cả cơ thể khổng lồ, nên trái tim lập tức tăng tốc đến mức tối đa.
Đặt con số này cạnh con người, ta càng thấy choáng ngợp. Trái tim người trưởng thành khi nghỉ ngơi thường đập khoảng 70 lần mỗi phút. Nếu nhịp tim giảm xuống dưới 30, chúng ta dễ rơi vào tình trạng nguy hiểm. Vậy mà cá voi xanh – sinh vật to lớn nhất từng tồn tại trên hành tinh – lại có thể sống sót, thậm chí phát triển cực kỳ thành công, nhờ vào khả năng đưa nhịp tim xuống mức gần như bất khả thi.
Điều đó cho thấy thiên nhiên không ngừng sáng tạo ra những giới hạn mới. Trái tim cá voi xanh đã tiến hóa thành một nhạc trưởng kỳ lạ: có lúc chậm rãi, nén lại từng nhịp để giữ lấy sự sống; có lúc lại dồn dập, mạnh mẽ như tiếng trống biển khơi, bơm máu cho khối cơ thể nặng hơn 150 tấn.
Trong đại dương sâu thẳm, nơi ánh sáng biến mất và áp lực nước nghiền nát mọi sinh vật yếu đuối, nhịp tim hai lần mỗi phút ấy chính là nhịp sống chậm rãi nhưng bền bỉ, giữ cho loài khổng lồ này tiếp tục tồn tại. Và biết đâu, con người cũng có thể học một điều từ cá voi xanh: đôi khi, sự sống không cần tăng tốc, mà cần biết chậm lại đúng lúc để đi xa hơn.