Vừa mở mắt, nhiều người còn chưa kịp đánh răng rửa mặt đã vội rót một ly cà phê nóng hổi. Ngụm cà phê đầu tiên trong ngày như một nghi thức thiêng liêng, thứ mà ai cũng tin là cần để tỉnh táo. Nhưng sự thật thì ly cà phê ấy không hề giúp bạn tỉnh táo hơn – ít nhất là vào thời điểm đó.
Cơ thể vốn có một cơ chế báo thức riêng. Khoảng 30 đến 45 phút sau khi bạn thức dậy, hormone cortisol trong máu đạt đỉnh. Cortisol vẫn thường bị gắn mác “hormone căng thẳng”, nhưng vào buổi sáng, nó chính là chiếc đồng hồ sinh học nội tại, đánh thức não bộ, điều chỉnh huyết áp và truyền tín hiệu: đã đến lúc hoạt động. Nói cách khác, bạn vốn dĩ đã được “cà phê tự nhiên” bơm sẵn ngay trong máu.
Và khi bạn đổ thêm caffeine vào đúng lúc cortisol đang cao nhất, hiệu quả không những không tăng gấp đôi mà còn có thể phản tác dụng. Caffeine cạnh tranh với adenosine – chất gây buồn ngủ – nhưng khi cortisol đã làm nhiệm vụ đánh thức, sự can thiệp này giống như bật thêm một chiếc loa trong căn phòng vốn đã ồn. Kết quả: não không nhận thêm lợi ích nào đáng kể, trong khi lại sớm thích nghi và dần giảm nhạy cảm với caffeine. Điều đó giải thích vì sao nhiều người phải tăng từ một tách lên hai, ba tách mỗi sáng mà vẫn thấy không đủ.
Điều bất ngờ là nếu bạn đợi thêm khoảng một giờ, thậm chí một tiếng rưỡi sau khi thức dậy, tức là khi nồng độ cortisol đã bắt đầu hạ xuống, thì một tách cà phê lúc này mới thật sự “có đất diễn”. Caffeine chen vào đúng thời điểm não bắt đầu cảm nhận cơn lười biếng, và thế là hiệu ứng tỉnh táo mạnh mẽ xuất hiện. Nói cách khác, chúng ta không uống cà phê để tỉnh táo ngay từ đầu, mà để đánh lừa đồng hồ sinh học, khiến cơ thể tưởng như có thêm một đợt thức dậy mới.
Hãy tưởng tượng đồng hồ sinh học của bạn là một ông thầy khó tính, gõ thước vào bàn mỗi sáng đúng giờ. Cơ thể nghe theo, mở mắt, cortisol dâng cao. Nếu bạn đưa cà phê vào ngay lúc đó, chẳng khác nào gõ thêm một tiếng trống vào lớp học vốn đã ồn ào. Nhưng nếu bạn chờ đến khi lớp học bắt đầu rơi vào yên ắng, tiếng trống ấy mới thực sự có tác dụng khuấy động.
Nhiều người không biết, uống cà phê sai thời điểm còn tạo ra vòng luẩn quẩn. Khi cortisol cao, caffeine bị phí hoài, dẫn tới việc uống thêm vào buổi trưa hoặc chiều để bù lại. Caffeine lúc này lại chồng lấn lên chu kỳ sinh học ban đêm, phá vỡ giấc ngủ. Bạn ngủ kém hơn, sáng hôm sau lại cần nhiều cà phê hơn nữa. Một vòng xoáy lặp đi lặp lại, khiến thói quen ban đầu – tưởng như đơn giản – lại vô tình làm mệt mỏi lâu dài.
Thế nên, bí mật nằm ở chỗ: đừng vội. Hãy để cơ thể tự bật công tắc tỉnh táo bằng cortisol trước. Khi hormone ấy đã lắng xuống, hãy để cà phê làm phần việc của nó. Kỳ lạ thay, việc dời ly cà phê sáng muộn hơn một chút lại giúp bạn tỉnh táo hơn cả một thói quen bám chặt nhiều năm.
Ngày mai, khi thức dậy, bạn vẫn có thể để cà phê thơm lừng trong bếp. Nhưng hãy kiên nhẫn thêm một giờ, để đồng hồ sinh học làm phần việc của nó. Rồi khi bạn nâng tách cà phê lên, thay vì một sự chồng chất, bạn sẽ thấy đó là một đợt sóng mới mẻ của sự tỉnh táo.
Có thể chúng ta không uống cà phê buổi sáng để tỉnh táo – bởi cơ thể vốn đã tỉnh rồi. Ta uống nó để đánh lừa chính đồng hồ sinh học, để mỗi sáng lại có cảm giác được thức dậy thêm một lần nữa.