Giữa một đêm không trăng, trên vùng biển mênh mông, một cánh chim lướt qua. Gió lùa dưới đôi cánh dài, đôi mắt khép hờ, nhưng nó không rơi xuống. Thực ra, nó đang ngủ. Không phải trên cành, không phải trong tổ, mà giữa khoảng không, khi chuyến bay vẫn tiếp tục như thể không có gì xảy ra.
Nghe có vẻ phi lý, nhưng với một số loài chim, đây là cách sống thường nhật. Common swift – loài chim én trời phương Bắc – nổi tiếng với khả năng sống gần như trọn đời trên không. Sau khi rời tổ, chúng có thể bay liên tục suốt 10 tháng, không đáp xuống đất, ăn côn trùng trong không khí, uống nước khi lướt qua mặt hồ, và ngủ… khi đang bay.
Họ hàng của nó, alpine swift, cũng không kém phần kỳ diệu. Gắn thiết bị theo dõi, các nhà khoa học ghi nhận chúng có thể bay ròng rã 200 ngày không chạm đất, vượt qua hàng nghìn km và nhiều vùng khí hậu khác nhau.
Nhưng làm sao để ngủ mà không rơi? Câu trả lời nằm ở một cơ chế đặc biệt: unihemispheric slow-wave sleep – ngủ một nửa não. Ở trạng thái này, một bán cầu não rơi vào giấc ngủ sâu, trong khi bán cầu còn lại vẫn tỉnh táo để điều khiển cơ bắp, giữ thăng bằng và định hướng. Loài frigatebird – chim hải âu lớn – là minh chứng rõ nhất: khi bay hàng nghìn km qua đại dương, chúng ngủ vài phút mỗi lần, xen kẽ hai bán cầu não để duy trì chuyến bay an toàn.
Với những loài chim sống chủ yếu trên biển hoặc trên không, khả năng này là lợi thế sống còn. Không cần tìm chỗ đậu, chúng tránh được kẻ săn mồi, tận dụng luồng gió thuận, và tiếp tục di chuyển tới vùng giàu thức ăn. Cơ thể chúng đã tiến hóa để bù đắp cho giấc ngủ ngắn: thay vì một giấc ngủ dài liên tục, chúng chia thành hàng trăm khoảnh khắc ngủ ngắn xuyên suốt hành trình.
Khi nghĩ đến ngủ, ta thường tưởng tượng sự tĩnh lặng, cố định. Nhưng với những sinh vật này, giấc ngủ không phải là điểm dừng, mà là một hành trang mang theo. Giữa bầu trời, chúng vừa nghỉ ngơi vừa tiến về phía trước, như thể không hề có ranh giới giữa tỉnh táo và mơ màng.
Có lẽ đó cũng là một ẩn dụ cho tự nhiên: không phải lúc nào sự sống cũng dừng lại để lấy hơi. Đôi khi, nó tìm ra cách vừa nghỉ vừa tiếp tục, mang cả giấc mơ theo đôi cánh, và không bao giờ thật sự rời khỏi bầu trời.