Nếu bạn sống cách đây một tỷ năm, buổi sáng sẽ đến nhanh hơn bạn tưởng. Mặt trời nhô lên, rồi chỉ 19 tiếng sau, bóng tối đã quay lại. Không có buổi tối kéo dài để thư thả, không có ban ngày trọn vẹn để thong thả làm việc — cả hành tinh quay nhanh hơn, như một vũ công hối hả trên sàn diễn. Và điều kỳ lạ nhất: nhịp quay ấy đã giữ nguyên suốt gần một tỷ năm, như chiếc đồng hồ bị kẹt kim.
Chúng ta quen nghĩ Trái Đất quay chậm dần theo thời gian. Lực hút từ Mặt Trăng tạo ra thủy triều, kéo nước dâng lên rồi tụt xuống, sinh ra ma sát và làm hành tinh giảm tốc. Mỗi thế kỷ, ngày dài thêm vài phần nghìn giây. Cứ thế, hàng tỷ năm trước, một ngày từng chỉ dài sáu giờ, rồi tám, rồi mười… Nhưng ở giữa hành trình ấy, có một khoảng thời gian dài lạ lùng, khi nhịp chậm lại hoàn toàn biến mất.
Lý do nằm ở một lực đối trọng tưởng như vô hình: thủy triều của khí quyển. Bầu không khí cũng có sóng triều, nhưng thay vì bị Mặt Trăng chi phối, nó nhịp theo sức nóng của Mặt Trời. Khi ánh sáng làm không khí nóng lên, nó giãn nở và tạo áp lực, gây ra các dao động khổng lồ bao quanh hành tinh. Trong giai đoạn Kỷ Proterozoic giữa, tần số dao động này trùng hợp kỳ lạ với tốc độ quay của Trái Đất, tạo nên một hiệu ứng cộng hưởng. Kết quả là, lực của khí quyển kéo ngược lại lực của Mặt Trăng, giữ cho hành tinh quay đều ở mức… 19 tiếng một vòng.
Các nhà địa chất gọi thời kỳ này là “Boring Billion” — một tỷ năm nhàm chán, khi khí hậu, địa chất và sự sống dường như ít biến động. Nhưng sự “nhàm chán” ấy lại là một kịch bản thiên văn tinh vi, khi Trái Đất như được ai đó vặn chặt ốc, giữ nguyên tốc độ quay. Trong cái ổn định ấy, sự sống vẫn âm thầm tiến hóa, chậm rãi tích lũy oxy trong khí quyển.
Hãy thử tưởng tượng: nếu không có giai đoạn bị “nghẽn” này, Mặt Trăng sẽ thắng thế sớm hơn, kéo dài ngày đến hơn 60 giờ từ hàng trăm triệu năm trước. Lúc đó, sự tiến hóa có thể đã đi theo một nhịp khác — cây cối quang hợp lâu hơn mỗi ngày, động vật săn mồi trong những đêm dài bất tận, và con người, nếu có xuất hiện, sẽ sống trong một lịch khác hẳn.
Ngày nay, kim đồng hồ của Trái Đất lại bắt đầu dịch chuyển. Mỗi năm, ngày dài thêm khoảng 1,7 mili-giây. Chúng ta đang sống trong một nhịp điệu mà các thế lực thiên văn đã thương lượng xong từ lâu, nhưng chưa bao giờ là vĩnh viễn. Một ngày nào đó, rất xa, 24 giờ chỉ còn là kỷ niệm cổ xưa — giống như 19 giờ từng là một nhịp quen thuộc với hành tinh này.
Có lẽ, thời gian không phải thứ trôi qua, mà là thứ được giữ lại — bởi những bàn tay vô hình của vũ trụ, trong những khoảnh khắc mà chúng ta không bao giờ kịp chứng kiến.