Bạn ngáp. Người bên cạnh ngáp theo. Một người khác, cách vài mét, cũng giật mình… há miệng. Không khí phòng họp lập tức chùng xuống như có ám hiệu vô hình vừa truyền đi.
Một chuyện tưởng vặt vãnh, nhưng lạ thay: ai cũng từng chứng kiến.
Thế rồi có hôm bạn ngáp — và con chó cưng của bạn cũng ngáp theo. Nó đâu có đi họp, đâu có nghe thuyết trình. Vậy mà vẫn… phản ứng. Không phải vì buồn ngủ. Nó vừa chơi hăng, tai dựng, đuôi vẫy liên hồi. Nhưng khi bạn há miệng, nó cũng há theo, rất thật.
Chuyện này không phải tưởng tượng. Năm 2008, một nhóm nghiên cứu tại Đại học London thử nghiệm với 29 con chó. Họ cho chó quan sát hai nhóm người: một nhóm ngáp thật, nhóm kia chỉ giả bộ há miệng. Kết quả? 21 con chó ngáp lại khi thấy người ngáp thật. Nhưng không con nào phản ứng với ngáp giả.
Hiện tượng “ngáp lây lan” này từng được ghi nhận ở người từ lâu. Ta dễ bị ảnh hưởng bởi người thân thiết — một người bạn ngáp, bạn thấy mí mắt mình chùng xuống theo. Nhưng ở chó, điều này còn kỳ lạ hơn: vì đó là loài khác.
Năm 2013, một nhóm ở Đại học Tokyo tiếp tục thử nghiệm. Họ phát hiện: chó chỉ ngáp lại nhiều hơn khi người ngáp là… chủ của chúng. Nếu là người lạ, hiệu ứng giảm rõ rệt. Không chỉ là bắt chước ngẫu nhiên. Có vẻ như, mối liên hệ cảm xúc đóng vai trò quan trọng.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng đây là dấu hiệu sơ khai của sự đồng cảm – khả năng cảm nhận trạng thái của người khác và phản ứng lại. Điều này vốn được cho là chỉ có ở người. Nếu đúng, thì một cái ngáp của chó lại tiết lộ một điều sâu xa: nó đang “đồng điệu” với bạn.
Tuy nhiên, không phải ai cũng tin vào giả thuyết đó. Một hướng khác giải thích đơn giản hơn: đây chỉ là hành vi mô phỏng vô thức. Tức là bộ não thấy một hình ảnh quen thuộc – miệng há, mắt nhắm – và kích hoạt động tác tương tự, không cần cảm xúc xen vào.
Vậy thì đâu là sự thật? Đồng cảm hay bắt chước?
Có thể là cả hai. Bắt chước cũng là nền tảng của đồng cảm. Và việc phản ứng chọn lọc – chỉ với người quen – lại gợi ý có điều gì đó hơn cả bản năng.
Điều đáng chú ý là: chiều ngược lại chưa rõ. Tức là người có “bắt” ngáp từ chó không? Hiện vẫn chưa có bằng chứng mạnh. Có thể vì người ít chú ý đến phản ứng của chó, hoặc đơn giản là ngáp của chó không tạo hiệu ứng đủ mạnh với người.
Dù thế nào, hành vi nhỏ bé này vẫn đặt ra một câu hỏi lớn: ta và loài vật nuôi gần gũi nhất có đang kết nối với nhau ở tầng vô thức? Khi bạn mệt, buồn, hay lơ đễnh… con chó bên cạnh có đang cảm nhận điều đó không, dù chỉ là một động tác thoáng qua?
Ngáp — tưởng là chuyện sinh lý – hóa ra lại là một dấu hiệu xã hội. Một cách vô ngôn để nhận ra: ai đang nhìn ta, ai đang phản ứng với ta, ai đang… cùng ta mệt mỏi một cách rất tự nhiên.
Lần tới, nếu bạn ngáp, và con chó bên cạnh cũng ngáp theo, đừng coi đó là ngẫu nhiên. Giữa bạn và nó, có thể đang truyền đi một tín hiệu vô hình — không bằng tiếng sủa, không bằng lời nói, mà bằng… một cái ngáp.