Buổi sáng, chuông điện thoại réo inh ỏi. Bạn giật mình, với tay đập mạnh vào nút tắt, kéo chăn trùm kín đầu và tự nhủ “năm phút nữa thôi”. Năm phút thành mười lăm, và bạn lại rơi vào giấc ngủ nặng nề hơn. Điều trớ trêu là chuông càng to, bạn càng muốn… ngủ thêm.
Chúng ta thường tin rằng phải chọn âm thanh thật lớn, thật chói tai thì mới “ép” mình bật dậy. Thế nhưng, các nghiên cứu gần đây lại chỉ ra điều ngược lại: tiếng chuông báo thức càng gắt gao, não bộ càng dễ phản ứng bằng cách kháng cự. Thay vì tỉnh táo, bạn chỉ thêm mệt mỏi và tìm cách trốn tránh nó, thường bằng cách bấm nút hoãn.
Lý do nằm ở hiện tượng gọi là “sleep inertia” – quán tính giấc ngủ. Khi bạn vừa tỉnh dậy, não vẫn chưa hoàn toàn thoát khỏi trạng thái mơ màng. Nó giống như một cánh cửa chưa mở hẳn. Và khi chuông báo thức đột ngột nổ tung, não coi đó như một cuộc tấn công. Thay vì mở cửa, nó đóng chặt thêm. Cortisol – hormone căng thẳng – tăng vọt, tim đập nhanh, nhưng sự tỉnh táo không đến ngay. Bạn cảm thấy khó chịu, và phản xạ tự nhiên là tắt chuông đi để tránh stress. Kết quả: bạn lại ngủ nướng.
Thậm chí, những tiếng chuông quá to có thể khiến nhịp tim tăng bất thường, để lại cảm giác uể oải kéo dài suốt buổi sáng. Thay vì giúp cơ thể tỉnh dậy, chúng vô tình “đóng băng” sự chuyển đổi giữa ngủ và thức. Giống như bị ai đó giật dậy giữa giấc mơ, bạn không tỉnh hẳn mà chỉ thấy bực bội.
Ngược lại, các nghiên cứu cho thấy những âm thanh có giai điệu nhẹ nhàng, nhịp điệu rõ ràng lại giúp giảm đáng kể tình trạng mơ màng sau khi thức giấc. Một giai điệu quen thuộc, vang lên ở âm lượng vừa phải và có thể tăng dần, giúp não có thời gian thích nghi. Thay vì cảm giác bị cưỡng ép, bạn được dẫn dắt ra khỏi giấc ngủ một cách mềm mại. Điều này lý giải vì sao các loại đồng hồ báo thức “mặt trời mọc” – phát ánh sáng dần sáng lên kèm âm nhạc dịu nhẹ – ngày càng được ưa chuộng.
Hãy thử so sánh: tiếng “beep beep” chát chúa, lặp đi lặp lại, chẳng khác gì còi báo động cháy; trong khi một đoạn nhạc piano hay tiếng chim hót lại tạo cảm giác như có ai đó khẽ lay bạn dậy. Trong trường hợp đầu, phản xạ đầu tiên là bịt tai, úp mặt vào gối. Trong trường hợp sau, phản xạ tự nhiên lại là mở mắt, hít thở sâu và bắt đầu chuyển động.
Vậy nên, nghịch lý ở đây là: chuông càng to, càng chói, bạn càng có lý do để tắt đi và chìm lại vào giấc ngủ. Chuông càng êm, càng có nhịp điệu, bạn càng dễ thức dậy và rời khỏi giường. Cái gọi là “ý chí mạnh mẽ” để dậy sớm, hóa ra chỉ là cuộc chiến với chính chiếc chuông báo thức mà bạn chọn.
Có thể, bạn không hề lười biếng như mình vẫn nghĩ. Chỉ là não của bạn không thích bị đánh thức bằng tiếng hét. Thay đổi một thói quen nhỏ – chọn âm thanh dịu dàng hơn – có thể mang lại một buổi sáng nhẹ nhõm hơn rất nhiều.
Ngày mai, khi đặt báo thức, hãy thử bỏ qua tiếng “còi hú” quen thuộc và thay bằng một giai điệu bạn thích. Để xem, liệu cơ thể bạn có đang thì thầm điều này từ lâu:
“Hãy gọi tôi dậy bằng lời mời, đừng đánh thức tôi bằng cú sốc.”