Người Úc gọi bạch đàn là “cây xăng”. Cái tên nghe vừa kỳ lạ vừa bất an. Bởi chỉ cần đi ngang qua một khu rừng bạch đàn, bạn đã thấy hương tinh dầu thoảng trong gió. Mùi hương ấy tưởng chừng dễ chịu, nhưng ẩn trong đó lại là một bí mật: nó báo hiệu khả năng bốc cháy dữ dội, đến mức chỉ cần một tia lửa nhỏ, cả khu rừng có thể biến thành biển lửa.
Bí mật này nằm trong từng chiếc lá. Lá bạch đàn chứa hàm lượng tinh dầu giàu hợp chất hydrocacbon, dễ bay hơi và dễ cháy không kém gì xăng dầu. Khi nắng nóng kéo dài, dầu trong lá bốc hơi, lan tỏa thành lớp khí mỏng quanh tán cây. Chỉ cần một đốm lửa, lớp khí ấy bùng cháy, biến những tán bạch đàn thành những ngọn đuốc khổng lồ. Không lạ khi lính cứu hỏa ở Úc thường mô tả bạch đàn như “kẻ thổi bùng ngọn lửa” trong các vụ cháy rừng.
Nhưng điều kỳ lạ là: bạch đàn không hề sợ lửa. Ngược lại, chúng gần như chọn lửa làm đồng minh tiến hóa. Khi rừng bùng cháy, hầu hết các loài cây khác bị thiêu rụi, gốc rễ tàn lụi. Còn bạch đàn, nhờ một cấu trúc đặc biệt, lại hồi sinh mạnh mẽ sau hỏa hoạn. Nhiều loài có hạt chỉ nảy mầm sau khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc tro bụi. Một số khác còn có chồi ngủ ẩn sâu trong thân, sẵn sàng bật ra thành mầm non sau khi ngọn lửa đi qua.
Như vậy, chính khả năng dễ cháy giúp bạch đàn giành lợi thế sinh tồn. Khi ngọn lửa quét sạch cây cối xung quanh, mặt đất trống trải và giàu tro dinh dưỡng, bạch đàn lập tức chiếm lĩnh. Nơi từng là rừng hỗn giao, sau vài mùa cháy, trở thành những cánh rừng bạch đàn đơn loài. Cái giá của lửa chính là chiến thắng của chúng.
Điều này lý giải vì sao bạch đàn lại thống trị nhiều vùng đất ở Úc – nơi cháy rừng không phải tai nạn, mà là quy luật lặp lại hàng nghìn năm. Trong vòng tuần hoàn tự nhiên ấy, bạch đàn trở thành kẻ sống sót kiên cường nhất, không chỉ chịu đựng mà còn dựa vào lửa để phát triển.
Nếu nhìn từ góc độ con người, thật khó chấp nhận một loài cây “tự biến mình thành mồi lửa”. Nhưng từ góc nhìn tiến hóa, đó là chiến lược đầy khôn ngoan. Bạch đàn không tránh né hủy diệt, mà biến hủy diệt thành cơ hội. Mỗi vụ cháy rừng vừa là kết thúc, vừa là khởi đầu mới cho chúng.
Người ta thường nghĩ lửa chỉ mang đến hủy diệt. Nhưng với bạch đàn, lửa lại là nhịp thở của sự sống. Trong mùi tinh dầu thoảng qua, có lẽ cây đã âm thầm chuẩn bị cho một vòng tuần hoàn bất tận: cháy rừng, nảy mầm, hồi sinh, rồi lại cháy. Và đó chính là bí mật khiến những cánh rừng bạch đàn tồn tại qua hàng triệu năm, giữa một hành tinh luôn rực lửa và biến đổi không ngừng.